Επιβαρυντικοί Παράγοντες που συμβάλλουν στη Δημιουργία και Έξαρση του φαινομένου του σχολικού εκφοβισμού.
Οικογενειακό Πλαίσιο
Κατά γενική ομολογία στις μέρες μας οι σχέσεις μεταξύ των μελών της οικογένειας και ιδιαίτερα μεταξύ των γονέων και των παιδιών δεν έχουν στέρεες βάσεις, δεν «δουλεύονται», με αποτέλεσμα να αναλώνονται σε μία ανούσια επιφανειακή επικοινωνία μεταξύ τους. Η συζήτηση, το αγνό ενδιαφέρον, η αγάπη έχουν αντικατασταθεί από τις εύκολες και βολικές λύσεις: τα υλικά αντικείμενα (δώρα), την τηλεόραση, τα ηλεκτρονικά παιχνίδια κ.ά.. Σε πολλές περιπτώσεις τα παιδιά έρχονται αντιμέτωπα με αυταρχικούς και τιμωρητικούς γονείς και γίνονται τα ίδια αντικείμενα λεκτικής και σωματικής βίας. Τα παιδιά με αυτόν τον τρόπο όχι μόνο παραμελούνται και αποξενώνονται συναισθηματικά αλλά υιοθετούν την αντίληψη ότι η βία είναι η μόνη λύση για την επίλυση των όποιων προβλημάτων. Η ενδοοικογενειακή βία σε μεγάλο βαθμό τείνει να γίνει κανόνας με τα συχνά ξεσπάσματα θυμού και τις σωματικές τιμωρίες να συμβαίνουν σε καθημερινή βάση. Έτσι, οι τιμωρίες, η άσκηση βίας, η κακοποίηση μέσα στο οικογενειακό περιβάλλον παίζουν καθοριστικό ρόλο στην διαμόρφωση της προσωπικότητας των παιδιών με ενδεχόμενη εμφάνιση επιθετικών συμπεριφορών από μέρους στο σχολικό περιβάλλον.
Σχολικό Πλαίσιο
Το σύγχρονο σχολείο αντί να καλλιεργεί την ευγενή άμιλλα και την συνεργασία έχει λάβει ένα ανταγωνιστικό χαρακτήρα ωθώντας τους μαθητές να «αγωνίζονται» για τον καλύτερο βαθμό, την καλύτερη εργασία, την εύνοια του δασκάλου. Επίσης, σε μεγάλο βαθμό προωθείται και υιοθετείται η ατομικά προσανατολισμένη εργασία, στερώντας έτσι τους μαθητές από τα ευεργετικά χαρακτηριστικά της συνεργασίας και την συνεργατικής μάθησης. Είναι χαρακτηριστική η έμφαση που δίνεται στις ακαδημαϊκές επιδόσεις με την επακόλουθη διάκριση μεταξύ αυτών που τα καταφέρνουν καλύτερα από τους υπόλοιπους επιτείνoντας την ήδη έντονη και παράλογη ανταγωνιστικότητα μεταξύ των μαθητών. Ακόμα, η αδιαφορία ή και ανοχή στη βίαιη συμπεριφορά σε πολλές περιπτώσεις ενισχύουν και επιβραβεύουν τέτοιου είδους συμπεριφορές. Τέλος, η ένταξη των γονέων στη σχολική ζωή και η στενή τους επικοινωνία και συνεργασία με το εκπαιδευτικό προσωπικό είναι κάτι το οποίο ναι μεν υφίσταται αλλά χρειάζεται περαιτέρω ανάπτυξη αλλά και εμπλουτισμό του με την εισαγωγή σχετικών προγραμμάτων ψυχοκοινωνικής αγωγής.
Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης
Η καθημερινή προβολή εκπομπών που παρουσιάζουν βίαιες σκηνές και επιθετικές συμπεριφορές, ιδιαίτερα σε ώρες που μπορούν να παρακολουθήσουν ανήλικοι, τους επηρεάζει με τη σειρά της σε μεγάλο βαθμό, οι οποίοι μιμούνται αυτό που βλέπουν στην τηλεόραση. Επίσης, η συνεχής προβολή της βίας αλλά πολύ περισσότερο η ωραιοποίησης-εξιδανίκευσής της μέσα από κινούμενα σχέδια και ηλεκτρονικά παιχνίδια συμβάλλουν και αυτά με τη σειρά τους στην ύπαρξη βίαιων συμπεριφορών από τους ανήλικους. Τέλος, θα πρέπει να αναφερθεί και η εκτενής παρουσίαση της βίας και των αρνητικών γεγονότων από τα δελτία ειδήσεων, τα οποία πολλές φορές παρουσιάζονται με ακατάλληλο τρόπο για την ηλικία των παιδιών επηρεάζοντας τη ψυχοσύνθεση τους.
Κοινωνικό Πλαίσιο – Τρόπος Ζωής
Αναμφίβολα στις μέρες μας ο σύγχρονος τρόπος ζωής χαρακτηρίζεται από τον ατομικισμό, τις απρόσωπες σχέσεις και την επιφυλακτικότητα στην επικοινωνία και στην δημιουργία νέων φιλικών σχέσεων. Επίσης, οι κοινωνικές νόρμες που ανέχονται ή ενθαρρύνουν τη βία (π.χ. κατά των γυναικών, των μεταναστών, των παιδιών) σε συνδυασμό με τις έντονες παρατηρούμενες κοινωνικές ανισότητες συμβάλλουν στην αντίληψη της βίας ως κάτι φυσιολογικό και ενδεδειγμένο τρόπο επίλυσης των προβλημάτων.
Τι μπορούμε να κάνουμε; Υπάρχει τρόπος;
Μέχρι τώρα…
Η «αγωνία» της κοινωνίας να αποδώσει κατηγορίες και να βρει το ποιος ευθύνεται για αυτό το φαινόμενο είναι χαρακτηριστική ενώ η ίδια εθελοτυφλεί για τις πραγματικές αιτίες δημιουργίας του, στην διαμόρφωση των οποίων διαδραματίζει καθοριστικό ρόλο μέσα από τις διάφορες παθογένειές της. Αυτή η αντίληψη και η αντιμετώπιση του φαινομένου του σχολικού εκφοβισμού από την κοινωνία μας καταλήγει σε ένα φαύλο κύκλο ανάμεσα στην καταδίκη τέτοιων αρνητικών φαινομένων, στη λανθασμένη αξιολόγησή τους και εν τέλει στην παντελή απουσία ενεργειών πρόληψη τους. Στα παραπάνω έρχεται να προστεθεί μία ακόμα λανθασμένη πεποίθηση, αυτής της προστασίας και της «λύτρωσης» των παιδιών που δέχονται το σχολικό εκφοβισμό και εν τέλει της επίλυσης του προβλήματος απλώς με το να μιλήσουν και να γνωστοποιήσουν τα σχετικά περιστατικά στους γονείς ή στους δασκάλους τους. Προφανώς αυτή η κίνηση μόνο θετική και ευεργετική μπορεί να αποβεί για αυτά τα παιδιά και θα πρέπει σε κάθε περίπτωση να επιδιώκεται. Αυτό,όμως, που είναι καλό να αποφεύγεται είναι ο εφησυχασμός και ο περιορισμός στην επιφανειακή και παροδική αντιμετώπιση του προβλήματος αδιαφορώντας παράλληλα για τις πραγματικές και ουσιαστικότερες αιτίες δημιουργίας του φαινομένου αυτού.
Από εδώ και στο εξής….
Ουσιαστική Συνεργασία Σχολείου-Οικογένειας-Ψυχολόγων
Η προσπάθεια αντιμετώπισης του ενδοσχολικού εκφοβισμού πρέπει να διενεργηθεί και στα δύο επίπεδα –οικογένεια, σχολείο- αλλά η επιτυχία της θα κριθεί από την μεταξύ τους ουσιαστική συνεργασία.
Έτσι, στο οικογενειακό πλαίσιο η ενίσχυση της αληθινής επικοινωνίας, της αγάπης, της συζήτησης, του αγγίγματος θεωρείται απαραίτητη για τη φυσιολογική ανάθρεψη των παιδιών από τους γονείς. Η ουσιαστική εγγύτητα ανάμεσα στα παιδιά και στους γονείς θα βοηθήσει σημαντικά τα παιδιά να ενισχύσουν την αυτοεικόνα και την αυτοεκτίμησή τους δομώντας παράλληλα μία προσωπικότητα ικανή να σέβεται, να κατανοεί και να επικοινωνεί αληθινά με τους άλλους ανθρώπους.
Στο σχολικό πλαίσιο, πέραν της καλύτερης εποπτείας και της συνεχής επιμόρφωσης των εκπαιδευτικών σε θέματα παιδαγωγικής, θα πρέπει να γίνουν αρκετές μεταρρυθμίσεις αναφορικά με τον τρόπο διδασκαλίας και ιδιαίτερα τον τρόπο συμμετοχής των μαθητών στην εκπαιδευτική διαδικασία. Θα ήταν ευεργετικό και ιδιαίτερα ενδιαφέρον για τους μαθητές να συμμετέχουν εκ περιτροπής όλοι (χωρίς διακρίσεις) σε συνεργατικές ομάδες κατά τη διάρκεια της διδασκαλίας ή για την πραγματοποίηση μιας εργασίας. Με αυτόν τον τρόπο, οι μαθητές θα γνωρίζονται καλύτερα, θα αποκτούν φιλίες και ο κοινός τους σκοπός θα ενισχύει αρχικά την αλληλοϋποστήριξη μεταξύ τους αλλά και θα τους αναπτύσσει το αίσθημα της αλληλεγγύης, της προσφοράς, της βοήθειας. Επιπρόσθετα, στο ίδιο πνεύμα, θα πρέπει να δοθεί έμφαση στη δημιουργικότητα των μαθητών, μέσα από συνεργατικές εργασίες και πολιτιστικές δραστηριότητες με την καθολική συμμετοχή των μαθητών, δραστηριότητες που θα αναδείξουν την διαφορετικότητα, τις ιδιαίτερες κλίσεις και ικανότητες των μαθητών. Ακόμα, το σχολικό περιβάλλον θα πρέπει να αναβαθμιστεί υλικά αλλά και ουσιαστικά, με το σχολικό πρόγραμμα να εμπλουτίζεται με νέα ομαδικά παιχνίδια, που θα ενισχύουν τα παραπάνω στοιχεία, αλλά και με συζητήσεις αναφορικά με τα συναισθήματα, την διαφορετικότητα, την αυτοεκτίμηση, την εποικοδομητική επίλυση συγκρούσεων, κ.ά.
Τέλος, θα πρέπει να τονιστεί το γεγονός, ότι το σχολείο είναι μια μικρογραφία της κοινωνίας μας ∙ τα πρότυπα και οι σχέσεις που αναπτύσσονται στο σχολείο, καθρεφτίζουν και προεξοφλούν σε μεγάλο βαθμό τις σχέσεις που θα αναπτυχθούν μελλοντικά στο κοινωνικό πεδίο. Για αυτό το λόγο είναι σημαντικό να επενδύσουμε στην καλλιέργεια του αλληλοσεβασμού, της αλληλεγγύης και της προσφορά ήδη από τη σχολική ηλικία συμβάλλοντας μακροπρόθεσμα στον εξανθρωπισμό και την βελτίωση της κοινωνίας μας κοινωνίας μας.