Ας εξετάσουμε το παρακάτω παράδειγμα: Βρίσκεστε με το παιδί σας στο σούπερ μάρκετ και πληρώνετε στο ταμείο. Μετά την αναχώρησή σας από το χώρο, διαπιστώνετε πως το παιδί έχει πάρει κρυφά ένα κουτί καραμέλες και το έχει βάλει στην τσέπη του. Ποια θα είναι η αντίδρασή σας απέναντι στο παιδί; Πολλοί θα το έβρισκαν αστείο, ενώ κάποιοι θα το θεωρούσαν πταίσμα. Άλλοι ενδεχομένως να έδιναν πιο σοβαρές προεκτάσεις στην πράξη αυτή.
Η αντίδραση του γονέα σε αυτή τη συμπεριφορά του παιδιού είναι καθοριστική, τόσο για να γίνει αντιληπτό το «σφάλμα» του, όσο και για να μην επαναληφθεί μελλοντικά η πράξη αυτή.
Σε ποια ηλικία ξεκινούν να «κλέβουν» τα παιδιά;
Συνήθως, τα παιδιά αρχίζουν να «κλέβουν» ή να παίρνουν κάτι κρυφά κατά τη διάρκεια των πρώτων τάξεων του δημοτικού. Ωστόσο, η κτητική συμπεριφορά των παιδιών παρουσιάζεται από την ηλικία των 2-3 χρόνων, όπου τα παιδιά επιθυμούν να κρατούν για εκείνα τα πράγματα που ανήκουν σε άλλους, χωρίς να συνειδητοποιούν τη σημασία αυτής της πράξης. Τότε, φυσικά, δεν αναφερόμαστε σε κλοπή, καθώς το παιδί έχει απλώς την ανάγκη να κρατήσει για δικό του κάτι που του αρέσει ή το εντυπωσιάζει.
Η έννοια της ιδιοκτησίας του αντικειμένου αλλά και ο τρόπος που τη διεκδικούν, φανερώνει την επιθυμία των παιδιών να είναι ξεχωριστά και να κατακτήσουν τον κόσμο. Στη νηπιακή ηλικία, τα παιδιά δεν έχουν αντιληφθεί ακόμα την έννοια της ξένης ιδιοκτησίας, όλα τα αντικείμενα είναι δυνητικά «δικά τους», γι’ αυτό και ενδέχεται να αρπάξουν κάτι που δεν τους ανήκει, χωρίς να ρωτήσουν τον ιδιοκτήτη.
Όταν, όμως, στην ηλικία των 6-7 χρόνων, το παιδί δεν έχει κατανοήσει τη σημασία της έννοιας «παίρνω κάτι που δεν μου ανήκει», τότε μπαίνει στη διαδικασία να «κλέψει», χωρίς να καταλαβαίνει τις συνέπειες αυτής της ενέργειας. Αν δεν έχει αντιληφθεί ότι με την πράξη αυτή παραβαίνει ορισμένους ηθικούς κανόνες, τότε δε θα ήταν σωστό να τιμωρηθεί από τους γονείς.
Για ποιους λόγους κλέβουν τα παιδιά;
Στην πλειονότητα των περιπτώσεων, τα παιδιά χρησιμοποιούν την κλοπή, σαν έναν τρόπο για να προσελκύσουν την προσοχή των άλλων, και κυρίως των γονέων, ιδίως αν εκείνοι είναι υπερβολικά απασχολημένοι με άλλες δραστηριότητες. Τα παιδιά, μπορεί, επίσης, να κλέψουν όταν στερούνται την ποσότητα αγάπης που χρειάζονται, όπως αν οι γονείς είναι απόντες, αδιάφοροι ή πολύ αυστηροί με το παιδί.
Δεν είναι λίγες οι φορές που τα παιδιά παρασύρονται από τους συνομηλίκους τους και με την κλοπή διαφόρων αντικειμένων ή χρημάτων, επιδιώκουν να γίνουν περισσότερο αποδεκτοί από τους άλλους. Άλλες φορές, πάλι, επηρεάζονται από το σύγχρονο ακατάπαυστο καταναλωτισμό και επιθυμούν να αποκτήσουν όλο και περισσότερα υλικά αγαθά.
Τέλος, υπάρχουν και οι σπάνιες περιπτώσεις παιδιών με ψυχογενή τάση για κλέψιμο.
Τι μπορούν να κάνουν οι γονείς όταν τα παιδιά κλέβουν;
· Είναι βασικό οι γονείς να βρίσκονται κοντά στα παιδιά τους, γιατί, με τον τρόπο αυτό, τα παιδιά είναι πιο ευαίσθητα και πιο ικανά να καταλαβαίνουν και να σέβονται τα δικαιώματα των άλλων. Οι έννοιες αυτές εμπεδώνονται καλύτερα όταν διδάσκονται από μικρή ηλικία. Τα παιδιά που αισθάνονται δεμένα με τους γονείς τους, αντιλαμβάνονται πότε έχουν κάνει λάθος, επειδή έχουν αναπτύξει τη συνείδησή τους και έχουν διδαχθεί τις ηθικές αξίες. Έχουν την ικανότητα να συμπάσχουν και να κατανοούν τις επιπτώσεις των ενεργειών τους στους άλλους. Γνωρίζουν πώς να εδραιώνουν και να διατηρούν έμπιστες σχέσεις ∙ το ψέμα, η απάτη και το κλέψιμο υποσκάπτουν αυτό το αίσθημα εμπιστοσύνης. Επίσης, λόγω αυτής της σύνδεσης γονέα – παιδιού, είναι πιο πιθανό το παιδί να δεχτεί τις συμβουλές και τις αξίες των γονέων.
· Διδάξτε στο παιδί την έννοια της ιδιοκτησίας, την έννοια του «χαρίζω» και του «δανείζομαι». Από 2 έως 4 χρονών το παιδί μπορεί να καταλάβει την ιδιοκτησία (το παιχνίδι αυτό ανήκει σε κάποιον άλλο), αλλά δεν μπορεί να πιστέψει εντελώς ότι το παιχνίδι δεν ανήκει και στο ίδιο. Ακόμη, από την ηλικία των 2 αρχίζει να διδάσκεται την έννοια του «δικό μου» και «δικό σου». Αναζητήστε ευκαιρίες για να εδραιωθεί η έννοια της ιδιοκτησίας: «Το παιχνίδι αυτό ανήκει στην Κατερίνα.», «Αυτό είναι το αυτοκινητάκι του Βασίλη», «Ποιανού είναι αυτές οι κάλτσες;». Καθώς το παιδί αντιλαμβάνεται την ιδέα της ιδιοκτησίας και των δικαιωμάτων που τη συνοδεύουν, διδάσκεται το λογικό συμπέρασμα ότι η παράβλεψη των δικαιωμάτων αυτών είναι λάθος. Καλό είναι να διορθώσετε την «ευσεβή» ιδιοκτησία. «Είναι δικό μου», επιμένει το τετράχρονο παιδί, του οποίου οι γονείς βρίσκουν ένα άγνωστο παιχνίδι στην τσάντα του. «Εύχεσαι να ήταν δικό σου», απαντάει ο γονέας. «Αλλά τώρα πες στον μπαμπά σε ποιον πραγματικά ανήκει το παιχνίδι.» «Στο Γιάννη», ομολογεί το παιδί. Αξιοποιώντας αυτή τη στιγμή, ο πατέρας απαντάει, «Αν ο Γιάννης έπαιρνε το δικό σου παιχνίδι, και συγκεκριμένα το αγαπημένο σου, θα αισθανόσουν πολύ στενοχωρημένος όταν ανακάλυπτες ότι έλειπε. Τι θα ήθελες να κάνει ο Γιάννης;» Ο καλύτερος τρόπος για να διδάξετε στα παιδιά αξίες που θα έχουν διάρκεια στο χρόνο, είναι να αντλήσετε τα διδάγματα από τα ίδια τα παιδιά και ότι να τα επιβάλετε. Είναι προτιμότερο, δηλαδή, αν είναι δυνατόν, η λύση να προέλθει από το ίδιο το παιδί.
· Διορθώστε την πράξη της κλοπής. Η παράδοση των κλοπιμαίων αντικειμένων από τον μικρό «κλέφτη» μερικές φορές απαιτεί αριστοτεχνική διαπραγμάτευση. Ενθαρρύνοντας και βοηθώντας το παιδί να επιστρέψει τα κλεμμένα αντικείμενα, το διδάσκετε όχι μόνο πως η κλοπή είναι λάθος, αλλά και τα λάθη πρέπει να διορθώνονται. Αν, για παράδειγμα, βρείτε το περιτύλιγμα μιας καραμέλας, είναι καλό να επιστρέψετε στο κατάστημα με το παιδί, το οποίο θα ζητήσει συγγνώμη και θα πληρώσει την καραμέλα με χρήματα από το χαρτζιλίκι του.
· Προσδιορίστε την αιτία της κλοπής. Μάθετε τι παρακινεί το παιδί να κλέψει. Συνήθως το παιδί που κλέβει, παρά τη διδασκαλία σας περί ειλικρίνειας και εμπιστοσύνης, αντιμετωπίζει ένα βαθύτερο πρόβλημα, που πρέπει να λυθεί. Είναι το παιδί θυμωμένο; Μήπως κλέβει για να εκτονώσει το θυμό του; Μήπως χρειάζεται χρήματα και αισθάνεται ότι η κλοπή είναι ο μόνος τρόπος για να αποκτήσει ό,τι πιστεύει πως χρειάζεται; Αν ναι, δώστε του ένα χρηματικό ποσό για χαρτζιλίκι. Προτείνετέ του να αναλάβει ορισμένες δουλειές του σπιτιού. Βοηθήστε το παιδί να διδαχτεί την αξία της εργασίας, έτσι ώστε να κερδίζει τα παιχνίδια αντί να τα κλέβει. Συνήθως το παιδί που κλέβει, χαρακτηρίζεται από χαμηλή αυτοεκτίμηση και χρειάζεται να ενισχύσει την αξία του ή να κερδίσει την προσοχή των γύρω του. Μήπως το παιδί σας χρειάζεται περισσότερη επίβλεψη; Ενδεχομένως ο επαναπροσδιορισμός των προτεραιοτήτων και η επανασύνδεση με το παιδί μπορεί να επαναφέρουν την τάξη.
· Εξετάστε τους παρακάτω παράγοντες κινδύνου για να διαπιστώσετε αν το παιδί σας έχει πιθανότητες να κλέψει:
– χαμηλή αυτοεκτίμηση,
– παρορμητικότητα (ισχυρή θέληση, αλλά αδυναμία ελέγχου),
– αποκομμένο από την οικογένεια,
– παρασύρεται εύκολα από τους άλλους,
– μεταβολή της οικογενειακής κατάστασης (διαζύγιο, ασθένεια / θάνατος μέλους της οικογένειας),
– περιθωριοποιημένο,
– βαριέται εύκολα
Αν επικεντρωθείτε στο να βοηθήσετε το παιδί σας να αντιμετωπίσει αυτούς τους παράγοντες κινδύνου, τα ψέματα και οι κλοπές πρέπει να υποχωρήσουν.
· Επαινέστε την ειλικρίνεια. Το πεντάχρονο παιδί σας βρίσκει το πορτοφόλι κάποιου και το φέρνει σε εσάς. Επαινέστε το για την πράξη του αυτή: «Σε ευχαριστώ που έφερες στη μαμά το πορτοφόλι που βρήκες. Τώρα, ας δούμε αν μπορούμε να βρούμε σε ποιον ανήκει. Στοιχηματίζω ότι αυτός ο άνθρωπος θα είναι πολύ χαρούμενος που το βρήκες, όπως ακριβώς θα αισθανόσουν αν έχανες κάτι πολύτιμο και κάποιος το έβρισκε και στο επέστρεφε.» Αποφύγετε να πείτε: «Σε ευχαριστώ που είπες την αλήθεια.» Κάποια παιδιά μπορεί να μη σκέφτηκαν να κρατήσουν το πορτοφόλι και δεν χρειάζεται να εμφυτέψετε στο μυαλό τους την έννοια της ανεντιμότητας. Όποιου είδους έπαινο κι αν δίνετε, να μεταφέρετε το μήνυμα ότι το παιδί σας έκανε ακριβώς αυτό που αναμένατε.