Τι πιο συνηθισμένο από το να βλέπουμε αδέλφια, τη μια στιγμή να τσακώνονται σαν το σκύλο με τη γάτα και την άλλη να φιλιώνουν και να παίζουν αγαπημένα; Πώς θα πρέπει να αντιδράσουν οι γονείς και τι στάση να κρατήσουν στους αδελφικούς καβγάδες; Αν είστε γονείς, σίγουρα θα έχετε ακούσει εκφράσεις, όπως «Μπαμπά, με χτύπησε!», «Μαμά, με ενοχλεί και δεν μ’ αφήνει να παίξω με τα παιχνίδια μου!». Με αυτό τον τρόπο ξεκινούν συνήθως οι διαμάχες μεταξύ των αδελφών. Συνήθως χωρίς σοβαρή αιτία και αφορμή αρχίζουν να τσακώνονται και αμέσως τα ξαναβρίσκουν.
Γι’ αυτό το λόγο, η στάση που τηρούν οι γονείς αλλά και ο τρόπος που χειρίζονται αυτούς τους καβγάδες είναι καθοριστικός για τη διαμόρφωση της μετέπειτα σχέσης που θα έχουν τα αδέλφια. Πιθανότατα αυτοί οι καβγάδες να αναστατώνουν όλη την οικογένεια και να στενοχωρούν τους γονείς, οι οποίοι πολλές φορές δεν γνωρίζουν πώς να αντιδράσουν ή πώς να παρέμβουν για να διορθώσουν την κατάσταση.
Ας εξετάσουμε, όμως, πρώτα τους λόγους για τους οποίους τα αδέλφια τσακώνονται:
· Δεν τους αρέσει να μοιράζονται τα πράγματά τους. Είναι σημαντικό σταδιακά να μάθουν πώς να μοιράζονται, αλλά και να έχουν ορισμένα πράγματα που τους ανήκουν αποκλειστικά. Όταν τα αδέλφια μοιράζονται ένα κοινό δωμάτιο, καλό είναι να υπάρχει ένας ειδικός χώρος για τα παιχνίδια που είναι «εκτός ορίων» για τα άλλα αδέλφια. Γενικά, είναι καλό να τα ενθαρρύνουμε να μοιράζονται κάποιο παιχνίδι τους, αλλά να τα αφήνουμε να αποφασίσουν αυτά το ποιο και το πότε. Δε χρειάζεται να τα πιέσουμε να μοιραστούν τα αγαπημένα τους αντικείμενα ∙ εξάλλου, ούτε κι εμείς σαν ενήλικες μοιραζόμαστε όλα τα αντικείμενα που μας ανήκουν.
· Η σύγκρουση μπορεί να δημιουργείται λόγω πλήξης. Ένα παιδί μπορεί να ξεκινήσει έναν καβγά επειδή βαριέται ή γιατί θέλει να προσελκύσει την προσοχή των γονιών του από τον αδελφό ή την αδελφή του στο ίδιο . Το πιθανότερο είναι να προκληθεί αναταραχή στο σπίτι λόγω του καβγά, αλλά τα παιδιά μπορεί να το διασκεδάζουν.
· Οι καβγάδες προκαλούνται λόγω «ασυμφωνίας χαρακτήρων». Μπορεί να είναι αδέλφια, αλλά συνήθως διαφέρουν πολύ μεταξύ τους ως προς το χαρακτήρα, την προσωπικότητα, τη συμπεριφορά ή τα ενδιαφέροντα, γεγονός που είτε ενισχύει είτε εξαλείφει τις συγκρούσεις μεταξύ τους.
· Οι εξελισσόμενες ανάγκες μπορεί να οδηγούν σε καβγάδες. Οι ανάγκες, τα άγχη και ο χαρακτήρας των παιδιών διαφοροποιούνται από ηλικία σε ηλικία, γεγονός που διαμορφώνει τη σχέση ανάμεσα στα αδέλφια. Έτσι έχουμε τις εξής διαφοροποιήσεις: 1) Στη νηπιακή ηλικία τα παιδιά είναι ιδιαίτερα κτητικά απέναντι στα πράγματά τους αλλά και στην προσοχή των γονέων τους. 2) Τα παιδιά σχολικής ηλικίας έχουν αποκτήσει μια ισχυρή αίσθηση του δίκαιου και της ισότητας και μπορεί να μην αντιλαμβάνονται γιατί τα μεγαλύτερα αδέλφια τους απολαμβάνουν περισσότερα προνόμια ή γιατί οι γονείς είναι πιο επιεικείς με τα μικρότερα παιδιά. 3) Στην προεφηβική και εφηβική ηλικία, θέλουν ανεξαρτησία και να μην ανακατεύονται οι γονείς στα δικά τους θέματα. Γι’ αυτό το λόγο, μπορεί να αντιδράσουν στην περίπτωση που τους ανατεθεί να διαβάσουν τα μικρότερα αδέλφια τους ή να αναλάβουν κάποιες δουλειές του σπιτιού. Έτσι, οι διαφορετικές ανάγκες που διαμορφώνονται ανάλογα με την ηλικία μπορεί να προκαλέσουν καβγάδες ανάμεσα στα αδέλφια.
· Όλα τα παραπάνω οφείλονται συνήθως στη ζήλια και στον ανταγωνισμό που βιώνουν σχεδόν όλα τα αδέλφια μεταξύ τους. Η ζήλια αυτή πυροδοτείται με την έλευση του νεογέννητου μωρού στο σπίτι και τη μετάθεση της προσοχής των γονέων από το μεγάλο στο μικρό παιδί. Τα παιδιά διεκδικούν μεγαλύτερο μερίδιο από την αγάπη και τη φροντίδα των γονιών τους ή ζηλεύουν τα προνόμια των μεγαλύτερων ή των μικρότερων αδελφών τους.
Ο καβγάς ξεκίνησε! Τι μπορούμε να κάνουμε;
· Αν δεν κινδυνεύει η σωματική ακεραιότητα των παιδιών, προσπαθήστε να μην εμπλακείτε στον καβγά τους. Όσο πιο συχνά παρεμβαίνετε τόσο θα μεγαλώνει το πρόβλημα και τα παιδιά θα χρειάζονται συνεχώς κάποιον ενήλικο να λύνει τις διαφορές τους. Αν ανησυχείτε για το λεξιλόγιο που μπορεί να χρησιμοποιούν τα παιδιά σας, μπορείτε σε κάποια άλλη χρονική στιγμή να τους μιλήσετε σχετικά με τις λέξεις και τις εκφράσεις που επιτρέπεται ή δεν επιτρέπεται να χρησιμοποιούν τόσο εντός όσο και εκτός οικογενειακού πλαισίου.
· Αν χρειάζεται, χωρίστε τα παιδιά μέχρι να ηρεμήσουν. Κάποιες φορές είναι καλύτερο να διαθέτουν λίγη ώρα να σκεφτούν και να ηρεμήσουν σε διαφορετικά σημεία του σπιτιού, αντί να ξεκινήσετε αμέσως να επιλύετε τις διαφωνίες τους, καθώς μπορεί αυτό να έχει το αντίθετο αποτέλεσμα, δηλαδή να ξαναφουντώσει ο καβγάς. Όταν είναι πια πιο ήρεμα, προτείνετέ τους να καθίσουν μαζί και να βρουν μια λύση συμφέρουσα για όλους.
· Μην προσπαθείτε να ανακαλύψετε ποιο παιδί ευθύνεται για τον καβγά ή ποιο τον ξεκίνησε, ή ακόμα κι αν γνωρίζετε τον υπαίτιο της διαφωνίας, μην πάρετε το μέρος του ενός ή του άλλου. Δεν έχει μεγάλη σημασία, από τη στιγμή που σε έναν καβγά εμπλέκονται πάντα δύο και έχουν την ίδια ευθύνη για τη συνέχισή του.
· Αφού σταματήσει ο καβγάς, μπορείτε να προσεγγίσετε τα παιδιά ρωτώντας τα «Τι θέμα υπάρχει εδώ;». Αφού σας απαντήσουν ικανοποιητικά, ενθαρρύνετέ τα να προτείνουν μια λύση. Το να αφήνετε τα παιδιά να βρίσκουν λύση στις διαφωνίες τους, είναι ένας πολύ καλός τρόπος να μάθουν να συζητούν και να διαπραγματεύονται, κάτι που θα συμβάλλει στην εκλογίκευση του θυμού τους αλλά και στη διεκδίκηση των δικαιωμάτων τους ως ενήλικες.
· Είναι καλό να ακούτε την άποψη του κάθε παιδιού και να τους παροτρύνετε να μην κατηγορούν το ένα το άλλο, αλλά το κάθε ένα να μιλήσει για τον εαυτό του και το πώς ενήργησε, πού έκανε λάθος και πού φέρθηκε σωστά. Η δική σας στάση θα είναι ουδέτερη και θα τα βοηθήσετε απλώς να οδηγηθούν σε μία λύση.
· Παρακινήστε τα να αντιστρέψουν τους ρόλους, αν το επιτρέπει η ηλικία τους. Έτσι, θα μπορέσουν να μπουν στη θέση του άλλου και να καταλάβουν πώς νιώθει ο αδελφός ή η αδελφή τους αλλά και να κατανοήσουν τα κίνητρα και τα συναισθήματά του/ της, γεγονός που μπορεί να συμβάλει στην επίλυση της διαφωνίας.
· Αν το κρίνετε απαραίτητο, αφαιρέστε την πηγή της σύγκρουσης. Αν φαίνεται πως κάποιο συγκεκριμένο παιχνίδι προκαλεί τη διαφωνία ανάμεσα στα παιδιά, απομακρύνετέ το για ένα χρονικό διάστημα.
· Διευκρινίστε τις συνέπειες των πράξεών τους. Τα παιδιά πρέπει να καταλάβουν ότι οι ενέργειές τους θα φέρουν τις αντίστοιχες συνέπειες. Οι συνέπειες είναι μια εναλλακτική λύση στην τιμωρία, αρκεί να μη συγχέετε τις συνέπειες με τη δωροδοκία.
· Δώστε στα παιδιά σαφείς οδηγίες. Ορισμένες δηλώσεις, όπως «Παίξτε όμορφα», «Να είστε καλά παιδιά» κ.ά. δεν είναι κατανοητές από τα παιδιά. Χρειάζεται να είστε πιο σαφείς και να χρησιμοποιείτε περισσότερες λέξεις και επεξηγήσεις. Δεν μπορείτε να αναγκάσετε τα παιδιά σας να νιώσουν αγάπη το ένα για το άλλο, αλλά μπορείτε να τα ενθαρρύνετε να προσπαθήσουν και να συνεργαστούν. Μπορείτε να τους πείτε με τρόπο που κατανοούν, τι αναμένετε από τη συμπεριφορά τους. «Αν θέλετε να παίξετε μαζί, περιμένω να μιλάτε και να συμπεριφέρεστε όσο μπορείτε όμορφα ο ένας στον άλλο.»
· Αν δεν είναι δυνατή η διαπραγμάτευση, αποσπάστε τους την προσοχή. Προτείνετε εναλλακτικές επιλογές, όπως, «ποιος θα με βοηθήσει να φτιάξουμε κουλουράκια;» ή «ποιος θέλει να πάμε βόλτα με το ποδήλατο;» ή «ποιος θα παίξει ένα επιτραπέζιο μαζί μου;» Αν οι επιλογές που τους προσφέρετε είναι ιδιαίτερα θελκτικές, το πιθανότερο είναι να τους αποσπάσουν από τον καβγά και να σταματήσουν.
Σίγουρα δεν είναι όλες οι προτάσεις κατάλληλες για όλες τις περιστάσεις ή για όλα τα παιδιά. Καλό είναι να επιλέξετε εκείνες που ταιριάζουν στην περίσταση και τις βρίσκετε πιο χρήσιμες, γνωρίζοντας ότι το κάθε παιδί είναι διαφορετικό και ενώ μια τεχνική λειτουργεί με ένα παιδί, μπορεί να μη λειτουργήσει με κάποιο άλλο. Ίσως χρειαστεί να εφαρμόσετε ένα συνδυασμό των παραπάνω προτάσεων.
Προλάβετε τη δημιουργία συγκρούσεων δημιουργώντας αρμονικές σχέσεις ανάμεσα στα αδέλφια!
· Ως γονείς, δώστε το παράδειγμα στα παιδιά σας. Ο τρόπος με τον οποίο οι γονείς αντιμετωπίζουν τα προβλήματα και τις διαφωνίες που προκύπτουν μεταξύ τους, αποτελεί ισχυρό πρότυπο για τα παιδιά. Αν, δηλαδή, οι γονείς λύνουν τις διαφωνίες τους με παραγωγική συζήτηση, με αμοιβαίες υποχωρήσεις και χωρίς φωνές, τότε είναι πολύ πιθανό και τα παιδιά να τους μιμηθούν. Αν, όμως, τα παιδιά μεγαλώνουν σε ένα περιβάλλον που ακούν συνεχώς φωνές και εντάσεις, τότε πιθανότατα θα υιοθετήσουν την αντίστοιχη συμπεριφορά και στις δικές τους συγκρούσεις.
· Ορίστε μαζί με τα παιδιά ορισμένους κανόνες για το ποια είναι η αποδεκτή συμπεριφορά μέσα στο σπίτι ανάμεσα σε όλα τα μέλη της οικογένειας. Εξηγήστε τους ότι μιλάμε και συμπεριφερόμαστε ευγενικά, συζητάμε για ότι θέμα προκύπτει και δεν φωνάζουμε για να υπερισχύσουμε. Είναι σημαντικό να ορίσετε και την αντίστοιχη επιβράβευση για όποιον υπακούει, αλλά και τις συνέπειες για όποιον συμπεριφέρεται αντίθετα με τους κανόνες.
· Είναι χρήσιμο να διδάξετε στα παιδιά πώς να ελέγχουν το θυμό που αισθάνονται και πώς να τον διοχετεύουν σε εναλλακτικές συμπεριφορές ή σε παραγωγικές δραστηριότητες. Μία χρήσιμη συμβουλή είναι όταν θέλουν να μιλήσουν άσχημα ή να φωνάξουν εξαιτίας της έντασης του θυμού τους, να μετρήσουν από μέσα τους μέχρι το 10 και να το ξανασκεφτούν. Μπορούν, ακόμη, να χτυπήσουν μαξιλάρια, να πάρουν 10 βαθιές αναπνοές, να χορέψουν ή να ακούσουν μουσική για να ηρεμήσουν.
· Μη συγκρίνετε το ένα παιδί με το άλλο. Όλα τα παιδιά είναι διαφορετικά μεταξύ τους και μπορεί το ένα να είναι καλό σε μια δραστηριότητα και το άλλο να είναι ικανό σε κάποια άλλη. Πολλές φορές ακόμα και η έμμεση σύγκριση μπορεί να είναι επιζήμια για τη σχέση μεταξύ των αδελφών (π.χ. «Ο αδελφός σου είναι πάρα πολύ καλός στα μαθηματικά.», ή «Όλοι οι καθηγητές είπαν τα καλύτερα για την αδελφή σου.») Τέτοιου είδους παρατηρήσεις μπορεί να πληγώσουν τα παιδιά και να προκαλέσουν ζήλια, ειδικά εάν στους συγκεκριμένους τομείς δεν τα καταφέρνουν τόσο καλά. Αντί, λοιπόν, να καταφεύγετε σε συγκρίσεις, ενθαρρύνετε και επαινέστε το κάθε παιδί για τις ξεχωριστές ικανότητές του.
· Ζητήστε τη βοήθεια των μεγαλύτερων παιδιών. Μπορεί να δημιουργηθεί ένας ισχυρός δεσμός ανάμεσα στα αδέλφια, αν προτείνετε στο μεγαλύτερο παιδί να διδάξει κάτι στο μικρότερο.
· Προστατεύστε τον ιδιωτικό χώρο του κάθε παιδιού. Δεν είναι απαραίτητο τα παιδιά να παίζουν συνεχώς με τα αδέλφια τους ή να έχουν τα ίδια ενδιαφέροντα. Ακόμη, μην περιμένετε το μεγαλύτερο παιδί να επιτρέπει στο μικρότερο να παίζει πάντα μαζί του. Γι’ αυτό μπορείτε να δώσετε στο μικρότερο ένα άλλο παιχνίδι να παίξει ή να του προτείνετε κάποια εναλλακτική δραστηριότητα.
· Αν τα παιδιά σας τσακώνονται συνήθως για αντικείμενα που πρέπει να χρησιμοποιούν από κοινού (π.χ. υπολογιστής), μπορείτε να καθιερώσετε ένα «πρόγραμμα χρήσης». Ορίστε τις μέρες και τις ώρες που μπορεί να τα χρησιμοποιεί το κάθε παιδί αλλά και ποιες μέρες και ώρες πρέπει να το έχουν από κοινού.
· Οργανώστε συχνά δραστηριότητες ή εκδρομές που θα συμμετέχει όλη η οικογένεια, έτσι ώστε να καλλιεργούνται βαθύτερες σχέσεις μεταξύ των μελών της. Αυτό συμβάλλει στην εξομάλυνση των διαφορών και δίνει την ευκαιρία για ανοιχτές συζητήσεις, όπου όλοι μπορούν να εκφράσουν την άποψή τους. Σε ένα τέτοιο πλαίσιο μπορείτε να παρακινήσετε το κάθε μέλος της οικογένειας να πει 5 θετικά στοιχεία του χαρακτήρα ενός άλλου μέλους.
Με τον τρόπο σας, λοιπόν, και το παράδειγμά σας θα καταφέρετε να δημιουργήσετε αρμονικές σχέσεις ανάμεσα στα παιδιά σας, καθώς ο ρόλος σας είναι να δώσετε στα παιδιά σας τα απαραίτητα εφόδια και τις βάσεις, ώστε να έχουν τις δεξιότητες να καλλιεργήσουν την αδελφική αγάπη.